Τα περισσότερα παιδιά δέχονται πειράγματα από τους συμμαθητές τους κάποια στιγμή στο σχολείο. Το φαινόμενο αυτό δεν είναι επιβλαβές όταν γίνεται με παιχνιδιάρικη διάθεση, αμοιβαιότητα και όταν και τα δύο παιδιά το βρίσκουν αστείο. Όταν όμως τα πειράγματα πηγάζουν από αρνητική πρόθεση, περιλαμβάνουν αγενείς εκφράσεις και πραγματοποιούνται συστηματικά, τότε συνιστούν σχολικό εκφοβισμό.
Ο σχολικός εκφοβισμός αποτελεί μορφή σκόπιμης σωματικής, λεκτικής ή ψυχολογικής βίας. Μπορεί να κυμαίνεται από χτυπήματα, σπρωξίματα, φωνές, απειλές, προσβολές έως και εκβιασμό για χρήματα. Συχνά τα παιδιά-θύτες απομονώνουν τα άλλα παιδιά από την υπόλοιπη ομάδα συνομήλικων, διαδίδοντας φήμες για αυτά. Άλλα παιδιά-θύτες χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή τα ηλεκτρονικά μηνύματα για να χλευάσουν τους άλλους ή να πληγώσουν τα συναισθήματά τους.
Κρίνεται σημαντικό, λοιπόν, να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη ο σχολικός εκφοβισμός και να αποφεύγεται να θεωρείται ως μια απλή διαδικασία που τα παιδιά πρέπει να υποστούν για να «σκληρύνουν». Οι επιπτώσεις μπορεί να είναι σοβαρές και να επηρεάσουν την αίσθηση ασφάλειας και αυτοεκτίμησης των παιδιών. Σε σοβαρές, μάλιστα, περιπτώσεις, ο σχολικός εκφοβισμός έχει οδηγήσει σε απόπειρες αυτοκτονίας και σε αυτοκτονικά επεισόδια.
Πώς θα καταλάβω εάν το παιδί μου είναι θύμα σχολικού εκφοβισμού;
Πολλές φορές, αν το ίδιο το παιδί δεν μας επικοινωνήσει ότι δέχεται σχολικό εκφοβισμό ή αν δεν έχει εμφανείς μώλωπες ή τραυματισμούς, είναι δύσκολο να αντιληφθούμε ότι κάτι τέτοιο λαμβάνει χώρα.
Υπάρχουν, όμως, κάποια προειδοποιητικά σημάδια που μαρτυρούν την πιθανή ύπαρξη του φαινομένου. Ειδικότερα, οι γονείς μπορεί να παρατηρήσουν ότι τα παιδιά τους:
- Συμπεριφέρονται διαφορετικά από ότι συνήθως ή φαίνονται ανήσυχα
- Τρώνε λιγότερο, δεν κοιμούνται καλά ή δεν κάνουν πλέον τα πράγματα που συνήθως απολάμβαναν
- Φαίνονται πιο ευερέθιστα ή θυμώνουν πιο εύκολα από το συνηθισμένο
- Αποφεύγουν συγκεκριμένες καταστάσεις (όπως η μετάβαση με το λεωφορείο στο σχολείο, η επιστροφή από το σχολείο από συγκεκριμένους δρόμους)
Εάν υποψιάζεστε ότι το παιδί σας υπόκειται σχολικό εκφοβισμό, αλλά το παιδί σας διστάζει να ανοιχτεί και να το επικοινωνήσει, προσπαθήστε να το εκμαιεύσετε από εκείνο με έμμεσους τρόπους. Για παράδειγμα, μπορείτε να παρακολουθήσετε μία ταινία με σχετικό περιεχόμενο ή κάποιο σχετικό συμβάν στις ειδήσεις και να ρωτήσετε το παιδί “Τι πιστεύεις για αυτό που έγινε;” ή “Τι πιστεύεις ότι θα έπρεπε να είχε κάνει αυτό το άτομο;”. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε ερωτήσεις όπως: “Έχεις δει ποτέ να συμβαίνει αυτό” ή “Το έχεις βιώσει ποτέ αυτό;”. Ενδεχομένως, μπορείτε να μιλήσετε στο παιδί και για τυχόν εμπειρίες εκφοβισμού που είχατε εσείς οι ίδιοι ή κάποιο άλλο μέλος της οικογένειας σε αυτήν την ηλικία.
Ενημερώστε τα παιδιά σας ότι εάν πέφτουν θύματα εκφοβισμού ή παρενόχλησης – ή το δουν να συμβαίνει σε κάποιον άλλο – είναι πολύ σημαντικό να μιλήσουν σε κάποιον για αυτό, είτε είστε εσείς, είτε κάποιος άλλος ενήλικας (δάσκαλος, σχολικός σύμβουλος ή οικογενειακός φίλος) ή ένα αδερφάκι.
Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς;
Εάν το παιδί σας επικοινωνεί ότι πέφτει θύμα σχολικού εκφοβισμού, τότε ακούστε το με ηρεμία και προσπαθήστε να προσφέρετε παρηγοριά και υποστήριξη. Τα παιδιά συχνά διστάζουν να πουν στους ενήλικες για τον εκφοβισμό επειδή νιώθουν αμηχανία και ντροπή που συμβαίνει ή ανησυχούν ότι οι γονείς τους θα απογοητευτούν, θα αναστατωθούν, θα θυμώσουν ή θα αντιδράσουν.
Μερικές φορές τα παιδιά αισθάνονται ότι φταίνε τα ίδια για αυτό που τους συμβαίνει και πως, αν ενεργούσαν διαφορετικά, δεν θα τα εκφόβιζαν. Συχνά φοβούνται ότι αν το παιδί που τα εκφοβίζει μάθει ότι μίλησαν σε κάποιον για αυτό, τότε η κατάσταση θα χειροτερέψει και το παιδί θύτης θα τα τιμωρήσει. Άλλα παιδιά ανησυχούν ότι οι γονείς τους δεν θα τα πιστέψουν ή δεν θα κάνουν τίποτα για αυτό. Πολλά παιδιά, μάλιστα, ενδέχεται να ανησυχούν ότι οι γονείς τους θα τα παροτρύνουν να αντεπιτεθούν στο παιδί που τα εκφοβίζει, παρόλο που φοβούνται.
Ενισχύστε θετικά, λοιπόν, το παιδί σας που έκανε το σωστό και σας μίλησε για αυτό που του συμβαίνει. Ευχαριστήστε το που σας εμπιστεύτηκε το μυστικό του. Υπενθυμίστε στο παιδί σας ότι δεν είναι το μόνο που υπόκειται αυτή την συμπεριφορά, καθώς πολλοί άνθρωποι υφίστανται σχολικό εκφοβισμό κάποια στιγμή. Εξηγήστε ότι το παιδί-θύτης είναι αυτός που συμπεριφέρεται άσχημα και όχι το παιδί σας. Διαβεβαιώστε το παιδί σας ότι θα σκεφτείτε μαζί ένα σχέδιο δράσης και θα προγραμματίσετε από κοινού τις κινήσεις σας.
Παράλληλα, κρίνεται απαραίτητο να ενημερώσετε κάποιον στο σχολείο (τον διευθυντή, τον σχολικό ψυχολόγο ή τον δάσκαλο) για την κατάσταση. Συχνά τα άτομα αυτά μπορούν να παρακολουθήσουν την κατάσταση και να λάβουν μέτρα για να αποτρέψουν περαιτέρω προβλήματα. Ακόμα και αν πολλές φορές η πρώτη σας σκέψη είναι να επικοινωνήσετε με τους ίδιους τους γονείς του παιδιού που εκφοβίζει, έτσι ώστε περιγράψετε την κατάσταση και να τους ζητήσετε να την σταματήσουν, είναι προτιμότερο να απευθυνθείτε στο σχολείο. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό, καθώς το παιδί-θύτης, αφού μάθει ότι οι γονείς του έχουν ενημερωθεί για τη συμπεριφορά του, μπορεί να θελήσει να τιμωρήσει περαιτέρω το παιδί που είπε την αλήθεια για όσα βίωνε.
Ο “σχολικός εκφοβισμός” συνιστά έναν όρο που περιγράφει ένα ευρύ φάσμα καταστάσεων βίας, επομένως δεν υπάρχει μια προσέγγιση που να ταιριάζει σε όλους. Πρακτικές που μπορεί να λειτουργούν σε μια περίπτωση, ενδέχεται να μην δρουν αποτελεσματικά σε μια άλλη. Πλήθος παραγόντων – όπως η ηλικία των παιδιών που εμπλέκονται, η σοβαρότητα της κατάστασης και ο συγκεκριμένος τύπος συμπεριφορών εκφοβισμού – θα βοηθήσουν στον προσδιορισμό της καλύτερης πορείας δράσης. Το φαινόμενο αυτό, πλήττει την αυτοεκτίμηση και την αίσθηση αυτό-αποτελεσματικότητας των παιδιών, ενώ μπορεί να δημιουργήσει συναισθήματα άγχους και μελαγχολίας για μεγάλο χρονικό διάστημα. Για τον λόγο αυτό, ιδιαίτερα σημαντική αναδεικνύεται η αναζήτηση βοήθειας από ψυχολόγο, έτσι ώστε να βοηθήσετε το παιδί να ενδυναμωθεί και να υποστηριχθεί συναισθηματικά καθ’ όλη τη διαδικασία.
